De laatste week is aangebroken!
Verschillende keren deze week schrikken collega’s als ze horen dat mijn stage er bijna opzit. Ik moet dat beamen: time flies when you’re having fun!
Ik voel me intussen helemaal opgenomen in het team: de leerlingen vinden de weg, collega’s spreken me aan en ik kan op sommige momenten echt een meerwaarde zijn. Dat vind ik fijn, want ik wil echt graag een win-win verhaal van deze stage maken. Ik probeer dus niet alleen collega’s te ondersteunen in het schrijven van verslagen, of het overnemen van gesprekken wanneer zij dubbel geboekt zijn, maar daarnaast probeer ik eveneens vanuit mijn achtergrond inzake handelingsgericht werken, en mijn ervaring als leerkracht en docent mee te denken in de boeiende weg die het ZOKR-team bewandelt.
Herinner je nog? De belangrijkste reden voor deze stage is om meer expertise te verwerven in de vakken rond zorg die ik doceer binnen de bachelor na bachelor zorg en remediëring te VIVES. Aan mijn eigen studenten vraag ik steevast om een korte analyse te maken van de mate waarin hun werkplek de principes van handelingsgericht werken toepast. Het is niet meer dan eerlijk als ik nu eens dezelfde oefening maak voor de Zorgkrachtschool in Kortrijk, de warme school die ik de afgelopen vier weken mijn werkplek mocht noemen.
Nog even hernemen: de term ‘handelingsgericht werken’ wil de kwaliteit van onderwijs en leerlingbegeleiding verbeteren. Het is een ‘ideale werkwijze’ waarbij alle betrokkenen op school handelen binnen een zorgcontinuüm volgens de volgende zeven uitgangspunten:
- Handelingsgericht werken is doelgericht
- Handelingsgericht werken gaat om afstemming en wisselwerking
- Onderwijsbehoeften staan centraal
- Leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe
- Positieve aspecten van leerlingen, leerkrachten en ouders zijn van groot belang
- De betrokkenen werken constructief samen
- De werkwijze is systematisch en transparant
(Pameijer N., Denys A., Timbremont B. en Van de Veire H. (2019) Handelingsgericht werken. Samenwerken aan schoolsucces. Acco: Leuven)
In wat volgt geef ik bij elk uitgangspunt een klein woordje uitleg over hoe ik deze uitgangspunten heb ervaren op school. Even meegeven dat mijn vier weken durende passage bij het gedreven team leefzorg zeker geen volledig beeld schetst, maar slechts een fragment van de praktijk van deze school belicht, nl. 4 weken gedurende april-mei van het schooljaar 2022-2023.
- 1. Handelingsgericht werken is doelgericht
Dit betekent dat er ambitieuze doelen worden voorzien op schoolniveau, klasniveau en op niveau van de individuele leerling. Kleine snelle doelen die succeservaringen opleveren, zijn hierbij sterk aan te raden. (Pameijer et al. 2019)
Binnen de individuele leerlingbegeleiding zie ik regelmatig kleine snelle doelen terugkomen zoals bijvoorbeeld bij het engagement ‘leerhouding en stiptheid’ voor leerlingen. Dit engagement kan gevraagd worden door een delibererende klassenraad van de leerling en ouders naar het komende schooljaar toe. Hieronder een fragment uit dit engagement:
Ik zie dergelijke doelen regelmatig terugkomen, ook bijvoorbeeld na een time-out, bij de vraag: ‘wat ga je hieraan doen?’ waarbij we de leerling stimuleren om concrete doelen te noteren.
- 2. Handelingsgericht werken gaat om afstemming en wisselwerking
Leerkrachten en ouders beïnvloeden leerlingen en omgekeerd. Handelingsgericht werken richt zich op het versterken van stimulerende factoren in leerling en omgeving én op het verminderen of wegnemen van belemmerende factoren in leerling en omgeving. (Pameijer et al. 2019)
Een fragment uit de visie vruchtbaar schoolklimaat van ZOKR stelt het volgende: Leerlingen treden voortdurend in relatie met anderen, medeleerlingen, leraren, stagiairs, ondersteunend personeel, directie, logistiek personeel, bezoekers. Deze verbinding vormt dan ook de basis van ons herstelbeleid.[..] We willen leraren en ondersteunend personeel versterken in hun rol als leraar/opvoeder. We doen dit vanuit een herstelgerichte visie en Nieuwe Autoriteit. We zetten in op verbinding, sanctioneren op een de-escalerende manier bij grensoverschrijdend gedrag.
Zoals je kan lezen linkt de term ‘verbinding’ uit het pedagogisch project van de school heel sterk met de afstemming en wisselwerking die wordt verwacht in handelingsgericht werken. In de praktijk merk ik dat door de gestage instroom aan nieuwe leerlingen, ouders en leerkrachten, maar ook tijdsgebrek en acute zorgen, de duurzaamheid van het zorgbeleid logischerwijze soms onder druk komt te staan. Het interessante is dat het GOK team, dat de leerlingbegeleiding (team Leefzorg en team Leerzorg) ondersteunt, hierbij een vogelperspectief inneemt en los van de dagelijkse werking blijft inzetten op het verder uittekenen van het zorgbeleid. Op basis van wat ik heb ervaren speelt dit GOK-team samen met directie een hele grote rol in de evaluatie, afstemming en wisselwerking tussen de verschillende partijen op school.
- 3. Onderwijsbehoeften staan centraal
‘Het gaat bij handelingsgericht werken niet zozeer om wat er mis is met een leerling, maar om wat de leerling nodig heeft om een bepaald doel te bereiken.’ (Pameijer et al. 2019)
RHIZO Zorgkracht voorziet verschillende basiszorgmaatregelen voor àlle leerlingen. Op die manier komen zij tegemoet aan reeds heel wat behoeften van leerlingen, zonder dat daarbij gefocust wordt op de oorzaken van deze behoeften. Daarnaast voorziet ZOKR begeleidingsplannen voor leerlingen met dyslexie, dyscalculie en voor anderstalige leerlingen. Het is de verwachting dat op termijn ook deze begeleidingsplannen in de basismaatregelen kunnen terecht komen. Door zo sterk te focussen op basiszorg staan bijgevolg de onderwijsbehoeften vrij centraal.
- 4. Leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe
Handelingsgericht werken focust op de vraag: ‘Wat heeft de leerkracht nodig om ertoe te kunnen doen?’ Hoe kan de leerkracht-leerlingrelatie versterkt worden? (Pameijer et al. 2019)
Door herstelgericht te werken, zorgt de school ervoor dat zowel de behoeften van de leerling als van de leerkracht worden gehoord. Zoals ik in een eerder blogbericht schreef, is er een continue afstemming tussen leerkrachten, directie en zorgteam zodat zorgen van leerkrachten, ouders kunnen doorgegeven en aangepakt worden door directie en zorgteam (en omgekeerd). Ik voel echter wel dat de school hier soms op de grenzen van het haalbare botst. Leerlingen met stevige rugzakken, leerkrachten voor wie de grenzen bereikt zijn,… Het blijft een voortdurende schipperen tussen zorg voor de leerlingen én zorg voor leerkrachten.
- 5. Positieve aspecten van leerlingen, leerkrachten en ouders zijn van groot belang
Hoe meer zorgen er zijn, hoe meer je je vaak -onbewust- focust op wat niet goed gaat. Positieve aspecten expliciet benoemen zorgt voor ambitieuze doelen en een effectieve aanpak. (Pameijer et al. 2019)
Ik merk op dat tijdens mijn stage op de zorgkrachtschool heel vaak positieve aspecten van leerlingen werden benoemd. Tijdens gesprekken met externe partijen en CLB werd expliciet de tijd genomen om de sterkten van leerlingen in de verf te zetten. Talentgericht werken was ook een jaaractiepunt van de school.
Er is mogelijk wel nog ruimte voor een meer waarderend perspectief, en om successen te vieren. De Zorgkrachtschool is zodanig gefocust op verandering en groei, dat het soms de prachtige afgelegde weg over het hoofd ziet. En dat zou jammer zijn. Om dit puntje wat te versterken heeft het GOK-team tijdens een geplande bevraging van leerlingen over hun welbevinden gekozen om de vragen op een positieve manier te formuleren, wat tot fijne gesprekken leidde op de speelplaats en een aantal waardevolle inzichten voor het team.
- Tijdens welke lessen gaat de tijd heel snel voorbij? Hoe komt dat?
- Wat was er fijn/nieuw/leuk dit jaar? Waar wil je meer van op school?
- Wanneer kan jij echt jezelf zijn op school?
- 6. De betrokkenen werken constructief samen
Elke partij levert vanuit zijn eigen positie en verantwoordelijkheid een wezenlijke bijdrage volgens handelingsgericht werken:
- Leerkrachten, leerlingbegeleiders en directies zijn professionals en verantwoordelijk voor het onderwijs
- leerlingen zijn ervaringsdeskundigen en mederegisseur van hun ontwikkeling
- ouders zijn ervaringsdeskundigen en verantwoordelijk voor de opvoeding
- deskundigen rondom de school zijn experts en verantwoordelijk voor zowel wetenschappelijke als praktische suggesties.
(Pameijer et al. 2019)
In ZOKR zorgen de verschillende overlegmomenten ervoor dat zowel ouders (via de ouderraad), leerkrachten als leerlingen de ruimte krijgen om verantwoordelijkheid op te nemen. Het zorgteam kent daarnaast ook heel goed de weg binnen externe diensten. De directie is heel sterk betrokken bij het zorgbeleid en neemt vaak veel verantwoordelijkheid op bij zorgsituaties met leerlingen. De samenwerking met ouders wordt op veel manieren nagestreefd: al van bij de inschrijving wordt het engagement van de ouders gevraagd, of eventueel een betrokken vertegenwoordiger van de ouders indien zij de taal niet machtig zijn. Er worden diverse leerling- en oudercontacten doorheen het jaar georganiseerd om alle partijen betrokken te houden, de ouders krijgen de zorgmaatregelen voor hun kind en eventueel begeleidingsplan mee onder de vorm van een brochure. Wanneer er zich problemen voordoen, worden de ouders via smartschool op de hoogte gebracht. Indien dat onvoldoende oplevert, worden ze gebeld of wordt er langs gegaan. De collega- leerkrachten en experten waar ik mee samenwerkte, gaven wel aan dat ze ook hier nog ruimte voor verbetering zien: zo escaleren situaties met leerlingen zodanig snel, dat er (te) weinig tijd kan genomen worden om af te koelen, en soms duurt het zolang om de ouders te bereiken, dat er intussen herstel nog zeer moeilijk wordt. De zorgkrachtschool is zich hier sterk van bewust en denkt voortdurend na om dit te optimaliseren.
- 7. De werkwijze is systematisch en transparant
‘We zeggen wat we doen en we doen wat we zeggen’, streeft men in handelingsgericht werken na. (Pameijer et al. 2019)
Het leerlingvolgsysteem is een zeer belangrijke schakel in het zorgbeleid van RHIZO Zorgkracht. Leerkrachten, ouders en de leerlingbegeleiding houden elkaar op die manier op de hoogte, naast veel informele contacten. Het helpt ook dat het leefzorgteam sinds vorig schooljaar verhuisde naar een lokaal dicht bij de leraarskamer, zodat de stap richting zorg letterlijk een stuk kleiner wordt. ZOKR ontwikkelde op basis van hun visie verschillende formulieren en procedures om de verschillende stappen binnen handelingsgericht werken zo goed mogelijk te onderbouwen:
- (Stage)begeleidingsplannen die op maat kunnen ingevuld worden
- Informatiebrochures voor ouders/leerlingen rond hun begeleidingsplan
- Stappenplan time-out
- Stappenplan uitsluiting
- Reflectietaken
- Engagementen rond attitude
- Begeleidingscontracten
- Vaste invulkaders op smartschool voor bijvoorbeeld opmerkingen
- …